Ürtiker (Kurdeşen)

Ürtiker (kurdeşen), deride ortaya çıkıp kısa sürede kaybolabilen kızarıklık, kabarıklık ve kaşıntı ataklarıyla seyreden ve oldukça sık karşılaştığımız bir hastalıktır. Bireylerin yaklaşık %20’si yaşamlarında en az bir kez ürtiker atağı geçirir. Birkaç milimetreden tüm gövdeyi kaplayabilen geniş alanlara kadar değişen büyüklükte kırmızı-pembe kabarıklıklar oluşur; bazen ortalarından iyileşerek halka gibi görünebilirler. Bu kabarıklıklar 30 dakika-24 saat içinde rengi solarak ve şişliği azalarak kaybolur, yerinde iz bırakmaz. Tek tek gerileyen bu kabarıklıklar yerine derinin başka alanlarında yeni lezyonlar oluşur. Kaşıntı ve kabarıklıklar akşam saatlerinde ve gece artar.

Şişlikler deride derin yerleşirse kırmızı yerine deri renginde ve kaşıntı yerine ağrının eşlik ettiği anjioödem olarak isimlendirilen tablo ortaya çıkar. Sıklıkla göz kapaklarında, dudaklarda ve bazen ağız içinde olur. Avuç içlerinde ve ayak tabanlarında belirgin şişlik ve ağrı gelişir. Bu durum hem hastaları hem de hasta yakınlarını çok endişelendirir. Yutmada ve nefes almada zorluk, damakta kaşıntı, karın ağrısı, ishal gibi yakınmalar solunum sistemi veya mide barsak sistemi mukozasında da şişlik olduğunu gösterir ve acil müdahale gerektirir.

Kurdeşen pek çok nedenle ortaya çıkabilir. Bazı hastalarda birkaç gün sürüp tamamen geçerken bazı hastalarda kronikleşir. Altı haftadan daha kısa süren kurdeşen akut, daha uzun süren ürtiker ise kronik olarak sınıflandırılır. Akut ürtikerde sebebi bulma olasılığı kronik ürtikere göre daha yüksektir.

Ürtiker nelere bağlı oluşur:

İlaçlar, yiyecekler, gıda katkı maddeleri ve enfeksiyonlar en sık nedenler arasındadır.

İlaçlardan en sık antibiyotikler (özellkle penisilin, sefalosporinler), ağrı kesiciler ve kas gevşeticilerin ürtikere neden olduğunu görüyoruz. Bununla beraber her türlü ilacın kurdeşene neden olabileceğini unutmamak gerekir.

Yiyecekler: başta tatlandırıcılar ve gıda katkı maddeleri olmak üzere kabuklu deniz ürünleri, fındık ve fıstık gibi kuruyemişler, baklagiller, kereviz, maydanoz, havuç, muz, elma, buğday, peynir, domates, anans, çilek ve baharatlar sayılabilir.

Enfeksiyonlar: özellikle çocuklarda nezle, grip gibi viral enfeksiyonlar en sık kurdeşen nedenidir. Streptokoksik enfeksiyonlar ve Helicobacter pylori de ürtikerde suçlanmaktadır.

Arı sokması, aşılar, lokal anestezikler de akla gelmelidir.

Fiziksel uyarılar (sıcak, soğuk, su, güneş ışığı, basınç gibi) sonrasında kurdeşen gelişimi olması durumunda bu ürtiker tipi fiziksel ürtiker olarak isimlendirilir.

İnhalan allerjenler: çayır otu polenleri, küf sporları, hayvan tüyleri, ev tozu akarları, sigara dumanı ve kimyasal allerjenler neden olabilir.

Ürtiker oluş mekanizmaları:

Ürtiker oluşumundaki temel mekanizma mast hücrelerinden çeşitli maddelerin salınmasıdır. Mast hücreleri kemik iliğinde yapılır, yapım sonrasında kan dolaşımında öncü hücreler olarak bulunur. Olgunlaşmaları dokularda gerçekleşir, yani etkin hücreler olarak dokuda bulunurlar. Mast hücreleri allerjen, bakteri, parazit, travma, ultraviyole gibi değişik uyaranlar ile aktifleşir ve granüllerinden birçok mediatörler salgılarlar. Bu mediatörler damarlarda genişleme (vazodilatasyon) ve geçirgenlik artışına (permeabilite artışı) neden olur ve sonuçta kızarıklık ve şişlik oluşur.

Ürtiker tanısı nasıl konulmaktadır?

Ürtikerde saptanan muayene bulguları tanı koydurucudur. Nedeni bulmak amacıyla doktorunuz size sorular soracak ve gerekli görürse bazı testler isteyecektir. Kurdeşenin birçok tipinin tanısında alerji testlerinin yeri yoktur.

Ürtiker tedavisi

Ürtikerde en önemli olan ürtikeri kötüleştiren etkenlerden sakınmaktır.

Antihistaminikler kaşıntı ve kabarıklığı birçok hastada düzelten, tedavide öncelikle kullanılan ilaçlardır. Hastalığın rahatsızlık verici bulgularının oluşmasını engelleyerek etki ettikleri için bu ilaçları günlük olarak düzenli kullanmak (kabarıklık olsa da olmasa da) başarılı bir tedavi için çok önemlidir. Hastalığı baskılamaya yetmediği durumlarda doktor kontrolünde ilaç dozu artırılabilir. Bazı antihistaminikler dikkat dağınıklığı ve uyku haline neden olabilmektedir, bazıları ise daha az uyku yapmaktadır, ancak alkolle alındığında bu grupta da uyku hali olabilir. Bu nedenle dikkat gerektiren işlerde çalışıyorsanız, araba kullanıyorsanız ve zihinsel aktivitenin gerekli olduğu işlerde çalışıyorsanız doktorunuza bildiriniz. Hastalığın süresi kişiden kişiye değişebildiği için bazı durumlarda uzun süreli ilaç kullanımını gerekebilir.

Dirençli ve özel durumlarda bağışıklık sistemini etkileyen (steroidler ve siklosporin gibi) ilaçlar ya da enjeksiyon yoluyla uygulanan ilaçlar (omalizumab) kullanılabilmektedir.

Dil ve boğaz şişliği çok sık olmamakla birlikte anjioödem bulgularıdır. Nadiren görülen ve hayatı tehdit eden bu bulguların olması durumunda size en yakın sağlık birimine başvurmalısınız.

Ürtikerden korunmak için yapılması gerekenler:

En önemlisi ürtikeri arttıran etkenlerden kaçınmaktır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Çok gerekli olmadıkça ağrı kesici ve aspirin kullanmayınız.
• Hipertansiyon ilacı olarak kullanılan ACE inhibitörleri özellikle anjioödem hastalarında kaçınılması gereken ilaçlardır.
• Alkol tüketmeyiniz.
• Ağır egzersiz, aşırı sıcak ve soğuk ortamlardan uzak durunuz.
• Boya ve katkı maddesi içeren gıdalar tüketmeyiniz.

Bu yazıdaki bazı bölümler Türk Dermatoloji Derneği’nin ürtiker ile ilgili Hasta Bilgilendirme Broşüründen alınmıştır. (http://turkdermatoloji.org.tr/public/media/hasta_bilgilendirme/Urtiker.pdf)